W dniu 12 lipca 2019 r. wpłynął do Sejmu rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych. Jakież to dziwne materii pomieszanie, jakby do jednego worka wrzucono co popadnie, bez większego ładu i składu. Czego tam nie ma, obok nowelizacji Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i Kodeksu pracy, znajdują się przepisy odnoszące się do odległych dziedzin np. do dróg publicznych, rzemiosła, rachunkowości, ochrony osób i mienia, Prawa atomowego, Prawa o notariacie.
Już w dniu 15 lipca 2019 r. Biuro Analiz Sejmowych wydało pisemną opinię odnośnie do projektu, uznając, że cel zamierzonych nowelizacji jakim jest „poszerzenie wolności działalności gospodarczej poprzez zniesienie barier administracyjnych dla przedsiębiorców zasługuje na aprobatę. (…) projekt w żaden sposób nie zmienia założeń prawa gospodarczego i nie wprowadza usprawnień o charakterze systemowym. W istocie projekt zawiera zbiór propozycji modyfikacji przepisów, które czasem w pośredni tylko sposób odnoszą się do uregulowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy. Propozycje zawarte w projekcie nie są ze sobą merytorycznie powiązane – projekt zawiera zarówno przepisy o charakterze materialnym, proceduralnym, jak i ustrojowym, dotyczące nie tylko zasad wykonywania działalności gospodarczej, ale też np. obowiązków podatkowych, czy filarów prawa cywilnego. (…) z uwagi na wieloaspektowy charakter projektu, powinien on stać się przedmiotem pogłębionej analizy przez zespół składający się z ekspertów reprezentujących mnogie specjalizacje. (…) połączenie w jednym akcie zagadnień o tak zróżnicowanym charakterze jest nie tyle nieuzasadnione, co niewskazane - już z tego chociażby względu, że może utrudniać prace nad projektem. Od strony organizacyjnej trudności może stwarzać już samo ustalenie komisji sejmowej właściwej merytorycznie do podjęcia prac nad projektem. (…) projekt przewiduje nowelizację m.in. kodeksu cywilnego, kodeksu postępowania cywilnego oraz kodeksu pracy. Bez wątpienia zmiany samego tylko kodeksu cywilnego, w zakresie dotyczącym uznania (pod pewnymi warunkami) przedsiębiorcy za konsumenta, dotykają fundamentów prawa cywilnego. Z tego względu projekt powinien być rozpatrywany w trybie właściwym dla nowelizacji kodeksów, tj. trybie regulowanym przepisami art. 87 i nast. Regulaminu Sejmu. Rozpatrywanie projektu w trybie „kodeksowym” wymaga zapewnienia w trakcie procedowania czasu niezbędnego dla przeprowadzenia właściwej analizy.”
W opinii przedstawiono szereg zastrzeżeń natury prawnej i merytorycznej odnośnie do wprowadzenia nowelizacji rozszerzającej ochronę konsumentów na przedsiębiorców – osoby fizyczne.
Oczywiście nic się takiego nie stało, procedowano w Sejmie i Senacie z pominięciem trybu „kodeksowego”. Ustawę uchwalono 31 lipca 2019 r., natomiast 6 sierpnia 2019 r. podpisał ją Prezydent (Dz.U. z 2019 r. poz. 1945).
Wykonujących zawód pośrednika w obrocie nieruchomościami i/lub zarządcy nieruchomości oraz przedsiębiorców świadczących usługi w tym zakresie, jak również klientów zainteresować muszą art. 1 pkt 1 – 3, art. 55 i art. 70 ustawy, wchodzące w życie od 1 czerwca 2020 r. i niemające zastosowania do umów zawartych przed tą datą.
Przypomnieć należy, iż pierwotna treść art. 22 1 kc ( Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową) mogła rodzić pytanie: ustawodawca ma na myśli przedsiębiorcę jako kontrahenta czy też i inną osobę fizyczną lub prawną. W 2014 r. niedomówienie to usunięto i art. 221 kc otrzymał brzmienie: „Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.” Nowelizację poprzedziła wielotygodniowa dyskusja prowadzona nie tylko przez środowiska naukowe, lecz również działaczy organizacji konsumenckich, powiatowych i miejskich rzeczników konsumentów, pracowników Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz przedstawicieli różnych gremiów zrzeszających przedsiębiorców. Dyskutowano wówczas miedzy innymi na rozszerzeniem definicji konsumenta i objęcie nią również najmniejszych przedsiębiorców, zwłaszcza prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą (powoływano się na unijną dyrektywę pozwalającą na takie rozwiązanie). Pomysł upadł z uwagi na trudności w określeniu warunków jakie musiałby spełnić przedsiębiorca i kto miałby to badać, wątpliwości co do prowadzenia rozliczeń podatkowych.
Ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. nie zmieniła treści art. 221 kc, jak również uregulowań odnośnie oceny zgodności umowy z dobrami obyczajami (art. 3852 kc), zakazu stosowania klauzul abuzywnych (art. 3851 kc, art. 3853 kc), wprowadziła natomiast art. 3855 kc: „ Przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 3851-3853, stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.”
Do przepisów odnoszących się do rękojmi za wady fizyczne wprowadzono art. 5564 oraz art. 5565 kc. W myśl pierwszego z nich przepisy dot. konsumenta stosuje się również do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji Informacji o Działalności Gospodarczej, przy czym strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć; ograniczenie lub wyłączenie będzie nieskuteczne jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Art. 5565 kc wyłączył działanie art. 563 kc (terminy reklamacyjne miedzy przedsiębiorcami) oraz art. 567 § 2 kc (odesłanie rzeczy na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy) dotyczących kupującego, gdy nabywcą jest osoba fizyczna zawierająca umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, a z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionej na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
W uregulowaniach odnoszących się do roszczenia sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej umieszczony został art. 5765 kc, zgodnie z którym mają one zastosowanie również do osoby zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
W związku z nowelizacją Kodeksu cywilnego do ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2019 poz. 134 i 730) dodano art. 38a: „Przepisy dotyczące konsumenta zawarte w niniejszym rozdziale stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. "
Stosowanie w praktyce wprowadzonych nowelizacją przepisów będzie napotykać szereg trudności. Uregulowania wywołują wątpliwości natury prawnej i merytorycznej. W pełni uprawnione jest twierdzenie, że nowe przepisy godzą w istotę wyodrębnienia wśród podmiotów stosunków prawnych kategorii profesjonalistów i przeciwstawienia ich statusu konsumentom.
Sformułowanie „osoba fizyczna zawierająca umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej” jest niejednoznaczne, co skutkować będzie wątpliwościami interpretacyjnymi. Co więcej, będzie miało wpływ na skomplikowanie oceny stanu prawnego przedsiębiorców – osób fizycznych na gruncie prawa prywatnego, zwłaszcza w sytuacji kiedy należy ustalić, czy dana osoba dokonując czynności działa jako przedsiębiorca, w ograniczonym zaś zakresie należy ją traktować jako konsumenta. Jak oceniać przedawnienie roszczeń?
Powstaje kolejne pytanie: czy nie dojdzie do nadzwyczajnego uprzywilejowania przedsiębiorcy – osoby fizycznej nie tylko w stosunku do osób nieprowadzących działalności gospodarczej, ale także w stosunku do innych przedsiębiorców?
Uprawnionym wydaje się pogląd, że - wbrew intencji ustawodawcy - skutkiem będzie utrudnienie wykonywanie działalności gospodarczej, gdyż nastąpi znaczący wzrost liczby podmiotów objętych ochroną konsumencką (przedsiębiorców – osób fizycznych wpisanych do CEIDG jest prawie 3 mln).
Anna Jackowska,
Prawnik
Ekspert Polskiej Federacji Rynku Nieruchomości
[ luty 2020 ]
